Postępowanie w przypadku niedoboru magnezu: Strategie diagnozowania i leczenia

Magnez (Mg) jest minerałem, który odgrywa istotną rolę jako kofaktor w około 300-600 reakcjach biochemicznych, które są odpowiedzialne za regulację szerokiego zakresu podstawowych procesów komórkowych i fizjologicznych (np. cykl komórkowy, regulacja kanałów, apoptoza, stabilność błon i kwasów nukleinowych, kofaktor setek ważnych enzymów i w reakcjach na stres) [1, 2].

Dzienne zapotrzebowanie na Mg różni się w zależności od wieku, płci i aktualnego stanu zdrowia. W przypadku osób dorosłych ogólnie przyjęte dzienne zapotrzebowanie na Mg wynosi około 300-400 mg. Główne grupy żywności, które dostarczają Mg to zboża i produkty zbożowe, mleko i produkty mleczne, a także kawa, kakao, herbata i napary [3, 4]. Tabela 1 przedstawia zalecane dzienne spożycie Mg wyrażone jako odpowiednie spożycie (adequate intake, AI) dla niemowląt i innych grup wiekowych [4].

Tab. 1. Podsumowanie odpowiedniego spożycia magnezu (Mg); zaadaptowane z panelu NDA EFSA (2015) [4].

Niedobór Mg może prowadzić do zaburzeń nerwowo-mięśniowych i układu krążenia (CVD) i może stanowić czynnik ryzyka osteoporozy oraz osłabiać wydzielanie insuliny, powodując insulinooporność i cukrzycę typu 2. Kilka badań epidemiologicznych wykazało odwrotną korelację między prawidłowym poziomem Mg w surowicy a czynnikami ryzyka sercowo-naczyniowego, takimi jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca typu 2 i zespół metaboliczny. Mg oferuje różnorodne korzyści kardioprotekcyjne, w tym właściwości przeciwnadciśnieniowe, przeciwarytmiczne, przeciwzapalne i przeciwpłytkowe [3]. Niski poziom jonów Mg we krwi (hipomagnezemia) może zakłócać syntezę i wydzielanie parathormonu, prowadząc do hipokalcemii.

Istnieje wiele przyczyn i możliwych konsekwencji związanych z niedoborem Mg (rys. 1). Łagodna hipomagnezemia zwykle przebiega bezobjawowo, ale poważny niedobór Mg może objawiać się uporczywą astenią, zmęczeniem, zaburzeniami koncentracji, zwiększoną podatnością na infekcje, stresem psychicznym, drżeniem i mrowieniem rąk, drganiem powiek i warg, pobudzeniem psychoruchowym, niepokojem i kołataniem serca lub napadami tężyczki [3].

Negatywne konsekwencje stresu i hipomagnezemii wzmacniają się nawzajem w błędnym kole; to znaczy, stres psychiczny może prowadzić do zwiększonej utraty Mg i niedoboru minerałów. I odwrotnie, niedobór Mg może pogorszyć skutki stresu psychicznego (zmęczenie i bezsenność, zawroty głowy, bóle głowy, kołatanie serca, skurcze mięśni, drganie powiek, tiki i zwiększona podatność na infekcje). Suplementacja Mg zmniejsza stres, niepokój i poziom kortyzolu w surowicy oraz zwiększa poziom Mg w surowicy i erytrocytach [5].

Co więcej, objawy niedoboru Mg mogą również wystąpić przy normalnym poziomie Mg w organizmie z powodu patologicznego transferu Mg do kości, co może wpływać na ogólną równowagę [3]. Diagnoza niedoboru Mg na podstawie samych objawów jest trudna, ponieważ nie są one specyficzne. Ponadto tylko 1% Mg jest obecny we krwi oraz występuje wiele czynników ryzyka, które mogą przyczynić się do rozwoju niedoboru Mg. Rutynowa ocena stężenia Mg we krwi ma ograniczoną wartość diagnostyczną, ponieważ nie koreluje z jego zawartością w tkankach [3].

Niedobór Mg jest powszechny u rosnących dzieci, kobiet w ciąży/karmiących piersią, osób narażonych na przewlekły stres lub uprawiających sport zawodowo. Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej powinien ocenić pacjenta pod kątem objawów niedoboru Mg i w razie potrzeby zapewnić odpowiednią suplementację [3, 5]. 

Korekta i zapobieganie niedoborom Mg zwykle obejmuje doustną suplementację produktami zawierającymi Mg. Na rynku dostępnych jest wiele produktów zawierających różne związki Mg. Warto zauważyć, że wśród wielu produktów zawierających Mg na rynku farmaceutycznym dostępne są zatwierdzone produkty zawierające Mg z dokładną dokumentacją chemiczną, farmakologiczną i kliniczną (rys. 2) [3]. Kluczowym czynnikiem decydującym o ich skuteczności jest rodzaj użytej soli, która wpływa na wchłanianie jonów Mg. Sole nieorganiczne, takie jak tlenki i chlorki, mają znacznie niższy wskaźnik wchłaniania (około 10%-16%) niż częściej stosowane sole organiczne, takie jak cytrynian, glukonian, mleczan i asparaginian, które mogą zwiększać wchłanianie Mg. Wybór produktu zależy również od stanu przewodu pokarmowego; sole organiczne (cytrynian, mleczan i asparaginian) przypominające związki Mg w codziennym pożywieniu są zalecane, gdy żołądek i jelita funkcjonują prawidłowo. U pacjentów z nadkwaśnością i zapaleniem błony śluzowej żołądka najlepiej tolerowany jest tlenek magnezu, ale jego biodostępność jest niska. Chlorek Mg jest zalecany pacjentom z hipochlorhydrią, ponieważ dodatkowo dostarcza jonów chlorkowych. W przypadku wrzodów trawiennych zalecany jest preparat Mg powlekany dojelitowo, jednak jego ograniczeniem jest biodostępność. Zaleca się przyjmowanie produktów zawierających Mg z jedzeniem i dużą ilością wody w celu zapewnienia optymalnego wchłaniania [4]. 

Biorąc pod uwagę, że objawy niedoboru Mg nie są specyficzne i istnieje kilka czynników ryzyka, które mogą przyczynić się do rozwoju niedoboru tego minerału, diagnoza niedoboru Mg może stanowić wyzwanie. Aby edukować pracowników systemu opieki zdrowotnej w zakresie dokładnej diagnozy niedoboru Mg i zalecać odpowiednie leczenie, opracowano algorytm jako cenne narzędzie [3]:

• zawiera listę powszechnych czynników ryzyka niedoboru Mg, takich jak choroby, leki i stany fizjologiczne;
• określa wybór leczenia Mg, dawkowanie i ramy czasowe;
• ułatwia i przyspiesza rekomendacje pracowników systemu opieki zdrowotnej dotyczące produktów zawierających Mg w oparciu o medycynę opartą na dowodach.

Algorytm praktyki lekarza rodzinnego w zakresie stosowania produktów zawierających Mg przedstawiono na rys. 3. Kwalifikacja pacjenta do leczenia Mg jest określana na podstawie czynników patofizjologicznych. Algorytm nie wymaga badania poziomu Mg we krwi i podkreśla potrzebę systematycznego i ciągłego stosowania produktów Mg. Leczenie lub zapobieganie niedoborom Mg obejmuje doustną suplementację zatwierdzonymi produktami leczniczymi [3]. 

Mg jest makroelementem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Odgrywa istotną rolę w utrzymaniu ogólnego stanu zdrowia człowieka. Nieodpowiednie spożycie Mg w diecie może bezpośrednio przyczyniać się do rozwoju wielu chorób cywilizacyjnych, takich jak choroby układu krążenia (CVD), cukrzyca typu 2, nowotwory, depresja i inne zaburzenia metaboliczne. Niezbędne jest posiadanie narzędzi do śledzenia niedoboru Mg w celu skutecznego leczenia i zapobiegania. W najnowszej publikacji zaproponowano narzędzie, które można łatwo włączyć do praktyki pracowników systemu opieki zdrowotnej w celu wsparcia diagnozy i pomocy w określeniu najlepszego sposobu postępowania w przypadku niedoboru Mg u pacjentów.

_{Podziękowania: Autorzy dziękują dr [PhD] Pauli Fontanilli za krytyczną recenzję treści naukowej tego manuskryptu oraz dr [PhD] Avinashowi Bardii, pracownikowi Sanofi, za wsparcie w procesie pisania i redakcji.}

_{Konflikt interesów: K. Wielgus, M. Dan T. i Tavaressą pracownikami firmy Sanofi.}

_{Ujawnienie: Publikacja finansowana przez firmę Sanofi.}